افسردگی

طرحواره‌ها مفاهیم و الگوهای ذهنی هستند که در طول زندگی شکل می‌گیرند و در شکل‌دهی به رفتارها، احساسات و افکار انسان‌ها تأثیر زیادی دارند. این طرحواره‌ها، به‌ویژه در دوران کودکی، از تجربیات مختلف فرد در تعامل با محیط و اطرافیان، به ویژه والدین و نزدیکان، شکل می‌گیرند. طرحواره‌های کودکی نه تنها تأثیرات زیادی بر جنبه‌های مختلف زندگی کودک دارند، بلکه می‌توانند در روابط بزرگسالی نیز تأثیرات مهمی به‌جا بگذارند. در این مقاله، به بررسی طرحواره‌های کودکی و نحوه تأثیر آن‌ها بر روابط بزرگسالی پرداخته می‌شود.

طرحواره‌های کودکی: تعریف و شکل‌گیری

طرحواره‌ها در واقع ساختارهای شناختی و عاطفی هستند که به‌طور مداوم در ذهن فرد بازسازی می‌شوند و به‌عنوان چارچوب‌هایی برای درک و تفسیر تجربیات زندگی عمل می‌کنند. در دوران کودکی، مغز انسان در حال شکل‌گیری است و روابط اولیه با والدین، مراقبین و افراد نزدیک تأثیر زیادی بر ساختار این طرحواره‌ها دارند. این الگوها می‌توانند مثبت یا منفی باشند و به‌طور کلی بر اساس تجربیات فرد در دوران کودکی و نوع برخورد او با محیط اطراف شکل می‌گیرند.

برای مثال، اگر یک کودک در دوران کودکی به‌طور مکرر از محبت و توجه والدین برخوردار باشد، طرحواره‌هایی مانند احساس ارزشمندی، امنیت و تعلق در او شکل می‌گیرد. اما در صورتی که کودک با بی‌توجهی، انتقاد مداوم یا نادیده گرفتن نیازهای عاطفی خود مواجه شود، ممکن است طرحواره‌های منفی مانند احساس بی‌ارزشی، عدم امنیت و ترس از ترک شدن در او شکل گیرد.

 انواع طرحواره‌های کودکی

در روانشناسی، به‌ویژه در نظریات آگوستین ولف و جفری یانگ، چندین نوع مختلف از طرحواره‌های کودکی شناسایی شده است که تأثیر زیادی بر رشد فردی و روابط بزرگسالی دارند. برخی از این طرحواره‌ها عبارتند از:

1. طرحواره‌های رهاشدگی/بی‌ثباتی: این طرحواره‌ها زمانی شکل می‌گیرند که کودک احساس کند به‌طور نامطمئن یا ناپایدار از حمایت والدین و مراقبان برخوردار است. این افراد در بزرگسالی ممکن است در روابط عاطفی خود دچار ترس از ترک شدن یا بی‌ثباتی شوند.

2. طرحواره‌های بدرفتاری/آسیب‌پذیری: کودکانی که در معرض سوءاستفاده یا رفتارهای خشونت‌آمیز قرار دارند، ممکن است طرحواره‌هایی از احساس آسیب‌پذیری و ترس از خطر را در ذهن خود بسازند. این طرحواره‌ها در روابط بزرگسالی می‌توانند موجب بی‌اعتمادی و مشکلات در برقراری ارتباط با دیگران شوند.

3. طرحواره‌های خودمدیریتی: در این طرحواره، فرد نیاز دارد که تمام جنبه‌های زندگی خود را تحت کنترل کامل داشته باشد. این افراد ممکن است در روابط بزرگسالی دچار اضطراب شدید شوند و به سختی بتوانند به دیگران اعتماد کنند.

4. طرحواره‌های بی‌ارزشی/شرم: افرادی که در کودکی به‌طور مکرر احساس بی‌ارزشی یا شرم داشته‌اند، ممکن است در بزرگسالی این احساسات را در روابط خود بازسازی کنند. این افراد ممکن است از برقراری روابط عاطفی یا اجتماعی با دیگران بترسند.

5. طرحواره‌های وابستگی/نیازمندی: افرادی که در دوران کودکی نیازهای عاطفی خود را برآورده نکرده‌اند یا بیش از حد به والدین وابسته بوده‌اند، ممکن است در بزرگسالی به‌طور مفرط به دیگران وابسته شوند و از تصمیم‌گیری مستقل بترسند.

 تأثیر طرحواره‌های کودکی بر روابط بزرگسالی

طرحواره‌های کودکی تأثیرات گسترده‌ای بر نحوه برقراری روابط در بزرگسالی دارند. این تأثیرات می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در قالب رفتارها، احساسات و نگرش‌ها ظاهر شوند. در این بخش، به بررسی برخی از جنبه‌های این تأثیرات پرداخته می‌شود:

 1. اعتماد و بی‌اعتمادی در روابط

افرادی که در کودکی با بی‌توجهی، بی‌اعتمادی یا طرد شدن از سوی والدین مواجه شده‌اند، ممکن است در بزرگسالی دچار مشکلاتی در اعتماد به دیگران شوند. این افراد ممکن است از نزدیک شدن به دیگران خودداری کنند یا در روابط خود احساس بی‌ثباتی کنند. احساس عدم امنیت و ترس از ترک شدن می‌تواند موجب مشکلاتی در برقراری روابط عاطفی سالم شود.

 2. رفتارهای دفاعی و اجتنابی

افرادی که در دوران کودکی با طرحواره‌های آسیب‌پذیری و سوءاستفاده مواجه بوده‌اند، ممکن است در بزرگسالی به‌طور مداوم در تلاش باشند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند. این افراد ممکن است در روابط خود رفتارهای اجتنابی، سرد یا حتی تجاوزگرانه از خود نشان دهند تا از احساس آسیب‌پذیری خود محافظت کنند. این رفتارها می‌توانند موجب تداخل در روابط و ایجاد فاصله میان افراد شوند.

 3. اضطراب و کمال‌گرایی

طرحواره‌های کمال‌گرایی می‌توانند تأثیرات زیادی بر روابط بزرگسالی بگذارند. افرادی که به‌طور مداوم در کودکی تحت فشار بوده‌اند تا بهترین باشند و هیچ اشتباهی مرتکب نشوند، ممکن است در بزرگسالی در روابط خود دچار اضطراب شوند. این افراد ممکن است به‌طور مفرط به تلاش برای کنترل همه‌چیز بپردازند و از برقراری ارتباط عمیق با دیگران اجتناب کنند.

 4. وابستگی و نیاز به تایید

کودکان با طرحواره‌های وابستگی و نیازمندی در بزرگسالی ممکن است در روابط خود به‌طور مداوم به تایید و تأیید دیگران نیاز داشته باشند. این افراد ممکن است از ترس طرد شدن یا بی‌ارزشی، به دنبال وابستگی شدید به دیگران باشند. این نوع وابستگی می‌تواند موجب عدم استقلال در روابط و کاهش کیفیت آن‌ها شود.

 درمان و مدیریت طرحواره‌ها در بزرگسالی

برای افراد بزرگسال که با مشکلات ناشی از طرحواره‌های کودکی مواجه هستند، درمان‌هایی مانند مشاوره درمان شناختی-رفتاری (CBT) و درمان مبتنی بر طرحواره (Schema Therapy) می‌توانند مفید باشند. این درمان‌ها به افراد کمک می‌کنند تا الگوهای شناختی منفی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر دهند. درمان‌های روان‌شناختی می‌توانند به فرد کمک کنند تا روابط خود را بهبود بخشیده و احساسات و رفتارهای ناشی از طرحواره‌های منفی را مدیریت کنند.

طرحواره‌های کودکی نقش حیاتی در شکل‌دهی به نحوه تعامل فرد با دیگران در بزرگسالی دارند. این طرحواره‌ها می‌توانند موجب بروز مشکلات در روابط عاطفی، اجتماعی و شغلی شوند. با این حال، شناخت این طرحواره‌ها و تلاش برای تغییر الگوهای شناختی و رفتاری مرتبط با آن‌ها می‌تواند به فرد کمک کند تا روابط سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تری برقرار کند.